این روزها بحران انرژی و ناترازی آن به یکی از چالش‌های جدی کشور تبدیل شده است؛ موضوعی که در ماه‌های اخیر موجب تعطیلی مدارس، دانشگاه‌ها و بسیاری از صنایع شده است. مصرف رو به رشد انرژی در کنار محدودیت تولید انرژی این مشکل را به بحرانی جدی در کشور تبدیل کرده است. با توجه به اینکه ساختمان‌ها با مصرف حدود ۴۰ درصد از انرژی، سهم قابل توجهی در این موضوع دارند، دفتر تدوین مقررات ملی و کنترل ساختمان تصمیم به تغییر عنوان مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان گرفته است.
عنوان جدیدی که جایگزین «صرفه‌جویی در مصرف انرژی» خواهد شد: مدیریت مصرف انرژی در ساختمان!
در ابتدای این مقاله لازم است به نکته‌ای مهم اشاره کنیم: ویرایش پنجم این مبحث با عنوان «مدیریت انرژی»، هنوز تصویب نشده و اجرایی نیست اما از آنجایی‌که برخی نکات مطرح شده در آن می‌تواند برای فعالان حوزه ساختمان مفید و کاربردی باشد، سعی کردیم بخشی از نشریه مجری را به این مبحث و تغییرات آن اختصاص دهیم. بدیهی است بعد از تایید و تصویب این مبحث دوباره به تغییرات و الزامات خواهیم پرداخت.
پایه و اساس تغییرات این مبحث که برای نخستین بار با این رویکرد انجام شده، تدوین قوانین مرتبط با نظارت دوره‌ای بر مصرف انرژی در هر سه مرحله طراحی، ساخت و بهر‌ه‌برداری است که در مجموع به مدیریت انرژی ساختمان‌ها منتهی می‌شود.
در این راستا تاسیسات مکانیکی و الکتریکی ساختمان، همانند سایر رشته‌های مرتبط با ساختمان، ملزم به دنباله‌روی از این قوانین هستند. یکی از مهمترین تغییرات، موظف شدن ساختمان‌ها به ارائه یک مدل دیجیتالی از مصرف انرژی خود در پایان مرحله ساخت است و از همه مهمتر اینکه در طول عمر ساختمان هم بروز رسانی آن می‌بایستی انجام شود. بدین ترتیب مصرف انرژی در ساختمان به شکل هوشمندی مدیریت می‌شود.
نکته بعدی تطبیق شرایط کلیه مباحث دیگر مقررات ملی ساختمان با این مبحث است که از جمله آنها می‌توان به مباحث ۱۴، ۱۶ و ۱۷ تاسیسات مکانیکی و همینطور مراقبت و نگهداری از ساختمان‌ها که موضوع مبحث ۲۲ است اشاره کرد. بطوری‌که آنها باید خودشان را با این شرایط همسو کنند و اگر مواردی هم نامنطبق است بزودی تغییرات روی آنها هم اعمال خواهد شد، مگر آنکه مواردی مرتبط با سلامتی، ایمنی و امنیت افراد باشد که این‌ها دارای اولویت هستند.
طبق این مبحث نوپا تمامی ساختمان‌ها باید برچسب انرژی حداقل D (منطبق با مبحث) را دریافت کنند. گفتنی است که ما غیر از این رده، سه رده دیگر با دسته‌بندی زیر هم داریم:
رده C: ساختمان کم مصرف
رده B: ساختمان بسیار کم مصرف
رده A: ساختمان نزدیک به مصرف صفر
تمامی ساختمان‌ها طبق این مبحث باید به رده A نزدیک شوند. زمان لازم برای رسیدن ساختمان‌ها، قدیمی یا جدید، به این رده از زمان الزامی شدن مبحث، حدود ۱۰ سال در نظر گرفته شده است. یکی از نکاتی که شاید به مجریان تاسیسات، در گرفتن این رده‌ها برای ساختمان مربوط می‌شود، مبحث عایق‌کاری است که باید حتما همه لوله‌ها، کانال‌ها و مخازن عایق مناسب شوند چرا که بعدا توسط بازرسان انرژی و با دوربین‌های حرارتی، کنترل و در صورت دیده شدن نشت انرژی، به علت نداشتن شرایط لازم به مالک رده مناسب داده نخواهد شد و طبیعتا مجری هم به نحوی باید پاسخگو باشد.
در بخش دیگری گفته شده که پمپ‌هایی که بیشتر از ۱.۵ کیلووات در سرمایش یا ۳ کیلووات در گرمایش استفاده می‌شوند باید حتما دور متغیر باشند تا قابلیت کنترل دور را داشته باشند.
خوب است بدانید ارائه پایان کار به ساختمان‌های نوساز از ابتدای سال ۱۴۰۲، منوط به رعایت مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان شده است.
بیشتر بخوانید: آشنایی با مقررات ملی ساختمان؛ تاسیسات مکانیکی
بدیهی است با توجه به تصویب نشدن مبحث تا زمان نوشتن این مقاله، تنها می‌توان به کلیات آن پرداخت و ذکر جزییات در آینده و با جاری شدن مبحث ادامه پیدا خواهد کرد. اما نکته مهم، بحث ورود فناوری‌های نوین در حوزه مهندسی ساختمان و مدیریت مصرف انرژی است چرا که دیگر نمی‌توان با رویکردهای گذشته به صنعت ساختمان نگاه کرد. فناوری‌هایی نظیر مدل‌سازی اطلاعات ساختمان (BIM)، سیستم‌های مدیریت هوشمند (BMS)، بهینه‌سازی مصرف انرژی و اینترنت اشیا، نه تنها بهره‌وری در ساخت‌وساز را افزایش می‌دهند بلکه زمینه‌ساز تحول اساسی در خدمات مهندسی هستند.
نرم‌افزار سوپرپایپ کد۵، یک نرم‌افزار تخصصی برای کلیه فعالان در زمینه طراحی تاسیسات ساختمان است که مهمترین قابلیت آن رویکرد BIM محور است. با استفاده از این برنامه می‌توانید کلیه عملیات تاسیسات لوله‌کشی، سرمایش و گرمایش ساختمان را در کوتاه‌ترین زمان ممکن به فرمت‌هایی که با BIM سازگار هستند تبدیل کرده و از مزایای آن استفاده کنید. همچنین در حوزه‌های انرژی در پیدا کردن پل‌های حرارتی (قابل انطباق با مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان) در مرحله طراحی و ساخت یا محاسبات مربوط به تحمیل بارهای حرارتی ناشی از اگزاست فن‌ها مثلا در اگزاست فن‌های سرویس یک ساختمان یا حتی محاسبات دقیق پمپ‌ها با دقت افت یک اتصال در سیستم می‌توان از این نرم‌افزار بهره برد و به پیاده‌سازی مبحث ۱۹ کمک کرد. در این برنامه بخوبی نقش عایق مناسب مثلا در برگشت یک لوله آب گرم مصرفی را می‌توان بررسی کرد که چگونه می‌تواند منجر به کاهش قطر لوله شود!
گل سرسبد این برنامه هم طراحی سیستم‌های تابشی، شامل گرمایش کفی و سرمایش سطحی با استانداردهای ملی و بین‌المللی است که به خودی خود در صرفه‌جویی انرژی نقش مهم و اساسی دارند و کاربران را از محاسبات سرانگشتی که معمولا هم بیشتر تخمین زده می‌شوند با روش‌های بسیار سریع و راحت، به سمت محاسبات علمی و دقیق هدایت می‌کند.
خلاصه آنکه به نظر می‌رسد یکی از دلایل عدم پیاده‌سازی این مبحث در ادوار گذشته نبود ابزارهای لازم برای بسیاری از اندازه‌گیری‌ها بوده است. برای اطلاعات بیشتر به مقاله‌های مربوط به این موضوع در این شماره و شماره‌های گذشته نشریه مجری مراجعه فرمایید.
امید است با ارائه این مقاله، توانسته باشیم تغییراتی که در آینده در زمینه انرژی در مباحث مقررات ملی اتفاق می‌افتد را اندکی بازگو کرده باشیم. در صورت تایید و تصویب ویرایش پنجم مقررات ملی مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان، حتما به ذکر جزییات خواهیم پرداخت.
این مقاله در شماره ۵۸ نشریه مجری منتشر شده است. مجری تنها نشریه فارسی‌زبان ویژه مجریان تأسیسات و مهندسان ناظر است که از سال ۱۳۸۱ با هدف ارتقای دانش فنی منتشر می‌شود. این نشریه که به‌طور رایگان در اختیار متخصصان صنعت قرار می‌گیرد، بستری برای انتقال دانش به‌روز، معرفی راهکارهای نوین و تقویت ارتباط میان فعالان این حوزه است.